Παρασκευή 31 Μαΐου 2013

Τετάρτη 29 Μαΐου 2013

Aπαντήσεις Λατινικών 29/5/2013

A.
1
Μετάφραση
Στους εμφύλιους πολέμους όλα είναι αξιοθρήνητα, αλλά τίποτα δεν είναι
πιο αξιοθρήνητο από την ίδια τη νίκη: αυτή κάνει τους νικητές
αγριότερους και πιο αχαλίνωτους (από ό, τι συνήθως), ώστε, ακόμη κι αν
δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους, να εξαναγκάζονται από τα
πράγματα2
να γίνουν. Πράγματι, η έκβαση των εμφύλιων πολέμων είναι
πάντα τέτοια, ώστε να γίνονται όχι μόνο όσα θέλει ο νικητής, αλλά
(ώστε) ακόμη να κάνει ο νικητής το χατίρι εκείνων, με τη βοήθεια των
οποίων κερδήθηκε η νίκη.
Ενεργώντας κάτω από την επιρροή αυτών πολλοί (άλλοι), όχι μόνο
αχρείοι αλλά και άπειροι, αν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν πως
ενέργησα σκληρά και τυραννικά3
. Τώρα όμως καταλαβαίνω πως αν
αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του Μανλίου, όπου κατευθύνεται, δε θα
υπάρξει κανείς τόσο ανόητος, που να μη βλέπει πως έγινε συνωμοσία,
και κανείς τόσο αχρείος, που να μην το ομολογήσει.
1
Η μετάφραση αντλήθηκε από το βιβλίο του καθηγητή, σελ. 110 και σελ. 125.
2
ή από ανάγκη
3
ή πως αυτό έγινε σκληρά και τυραννικάB1.
bellis civilibus: bellum civile
miserius: miserrimum
ipsa: ipsum
victores: victoribus
ferociores: feroci
tales: talis
exitus: exitu
iis: earum
auxilio: auxilium
auctoritatem: auctoritas
multi: plus
hunc: huic
castra: castrorum
stultum: stultam
Β2.
reddit: reddidisti
sint:sunto
cogantur: cogeretur
fiant: faciendum
velit: vult
obsequatur: obsequentur
parta sit: peperisti
animadvertissem: animadversum / animadversu
dicerent: dixerint
intellego: intellexisse
pervenerit: perveniebatis
intendit: intendevideat: vidissemus
fateatur: fatebuntur
Γ1α.
miserius: κατηγορούμενο στο υποκείμενο nihil από το εννοούμενο
συνδετικό ρήμα est
ferociores: κατηγορούμενο στο αντικείμενο victores από το reddit
bellorum: γενική υποκειμενική στο exitus
iis: αντικείμενο στο ρήμα obsequatur
id: υποκείμενο στο παθητικό απαρέμφατο factum esse - ετεροπροσωπία
fore: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρήμα αντίληψης intellego,
ετεροπροσωπία (το υποκείμενο του fore είναι το neminem)
coniurationem: υποκείμενο στο παθητικό απαρέμφατο esse factam –
ετεροπροσωπία
Γ1β.
in bellis civilibus → in bellis, quae civilia sunt4
Γ1γ.
Cicero scripsit bellorum enim civilium exitus tales esse semper, ut non
solum ea fierent, quae vellet victor, sed etiam ut victor obsequeretur iis,
quorum auxilio victoria parta esset.
5
Γ2α.
«etiamsi natura tales non sint»:
4
Σελ. 128 σχολικού βιβλίου
5
Σελ. 159-160 σχολικού βιβλίουΔευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση. Εκφέρεται με
υποτακτική, γιατί δηλώνει υποκειμενική άποψη, ενεστώτα, το sint,
γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο, το reddit. Σύμφωνα με την
ακολουθία των χρόνων δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν. Η πρόταση
εκφράζει μία υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχθούμε ότι αληθεύει,
δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. 6
Γ2β.
«quae velit victor»:
Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση. Εκφέρεται με
υποτακτική λόγω έλξης από την υποτακτική της προηγούμενης
συμπερασματικής πρότασης (fiant), ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από
αρκτικό χρόνο (fiant). Σύμφωνα με την ακολουθία των χρόνων δηλώνει
το σύγχρονο στο παρόν. Ειδικότερα η πρόταση είναι επιθετική και
προσδιορίζει το ea της προηγούμενης πρότασης όπως ένας επιθετικός
προσδιορισμός. 7
Γ2γ.
• Εντοπισμός υποθετικού λόγου
si iste in Manliana castra pervenerit, neminem tam stultum fore →
εξαρτημένος υποθετικός λόγος (εξάρτηση από το intellego), δηλ.
υποθετικός λόγος στον πλάγιο λόγο.
Ειδικότερα:
Υπόθεση στον πλάγιο λόγο: si + υποτακτική παρακειμένου (si
pervenerit)
8
Απόδοση στον πλάγιο λόγο: απαρέμφατο μέλλοντα (fore)
9
6
σελ. 117 σχολικού βιβλίου, σελ. 109, 120 βιβλίο καθηγητή
7
Σελ. 128 σχολικού βιβλίου, σελ. 109 βιβλίο καθηγητή
8
Η υποτακτική παρακειμένου στον πλάγιο λόγο προέκυψε από οριστική συντελεσμένου μέλλοντα
του ευθέος λόγου • Τροπή του υποθετικού λόγου σε ανεξάρτητο
Υπόθεση:si iste in Manliana castra pervenerit (οριστική συντελεσμένου
μέλλοντα)
Απόδοση: nemo tamstultus erit(οριστική μέλλοντα)10
• Αναγνώριση
Υποθετικός λόγος της ανοιχτής υπόθεσης, o οποίος αναφέρεται στο
μέλλον.11
• Τροπή του υποθετικού λόγου σε υπόθεση δυνατή ή πιθανή στο
παρόν – μέλλον
Ευθύς λόγος
Υπόθεση: si iste in Manliana castra perveniat (si + υποτακτική
ενεστώτα)
Απόδοση: nemo tamstultussit(υποτακτική ενεστώτα)
9
Το ειδικό απαρέμφατο μέλλοντα στον πλάγιο λόγο προέκυψε από οριστική μέλλοντα του ευθέος

Δευτέρα 27 Μαΐου 2013

AΠΑΝΤΗΣΕΙς ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ 27/5/2013

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Αριστοτέλους Πολιτικά(Α1, 1/Γ1, 2/Γ1, 3-4/6/12)
Α1. Επειδή βλέπουμε ότι κάθε πόλη-κράτος είναι ένα είδος κοινότητας και ότι 
κάθε κοινότητα έχει συσταθεί για την επίτευξη κάποιου αγαθού (πράγματι 
όλοι κάνουν τα πάντα για χάρη εκείνου που θεωρούν ότι είναι καλό), είναι 
φανερό ότι όλες (οι κοινότητες) επιδιώκουν κάποιο αγαθό, κυρίως όμως αυτή 
που είναι ανώτερη από όλες τις άλλες και κλείνει μέσα της όλες τις άλλες 
(έχει για στόχο της) το ανώτερο από όλα (τα αγαθά). Αυτή λοιπόν είναι (η 
κοινότητα) που ονομάζεται πόλη ή πολιτική κοινωνία.
Επειδή όμως η πόλη ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων, όπως 
όλα εκείνα τα πράγματα που το καθένα τους είναι ένα όλον, αποτελούμενο 
όμως από πολλά μέρη, είναι φανερό ότι πρώτα πρέπει να ψάξουμε να βρούμε 
τι είναι ο πολίτης· γιατί η πόλη είναι ένα σύνολο από πολίτες. Επομένως, 
πρέπει να εξετάσουμε ποιον πρέπει να ονομάζουμε πολίτη και ποιος είναι ο 
πολίτης. Γιατί για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης διατυπώνονται πολλές 
φορές διαφορετικές μεταξύ τους γνώμες δεν υπάρχει δηλαδή μια γενική 
συμφωνία για το περιεχόμενο της λέξης πολίτης· με άλλα λόγια κάποιος, ενώ 
είναι πολίτης σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, συχνά δεν είναι πολίτης σε ένα 
ολιγαρχικό πολίτευμα.
Ο.Ε.Φ.Ε.2 
B1. Στην ενότητα Α1,1/11η ενότητα («ἐπειδή πᾶσαν…ἡ κοινωνία ἡ πολιτική») ο 
Αριστοτέλης επιχειρεί να δώσει τον πρώτο ορισμό της έννοιας «πόλις» 
στα Πολιτικά. Η «πόλις», λοιπόν, είναι μια μορφή ανώτερης κοινωνικής 
συνύπαρξης («ἡ πασῶν κυριωτάτη»), που εμπεριέχει όλες τις άλλες («πάσας
περιέχουσα τὰς ἄλλας»), και αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά («τοῦ
κυριωτάτου πάντων»). Είναι δε «ἡ κοινωνία ἡ πολιτική». Στον ορισμό αυτό 
μπορούμε να διακρίνουμε το προσεχές γένος της έννοιας «πόλις» και την 
ειδοποιό διαφορά της. 
Συγκεκριμένα, το προσεχές της γένος, δηλαδή η ευρύτερη κατηγορία στην 
οποία εντάσσεται η έννοια, είναι ο όρος «κοινωνία» («κοινωνίαν τινὰ οὖσαν»), 
ενώ η ειδοποιός διαφορά της, δηλαδή το ιδιαίτερο εκείνο γνώρισμα που 
διαφοροποιεί την έννοια του γένους από τις όμοιές της έννοιες, ώστε να 
προκύψει η οριστέα, είναι το αγαθό στο οποίο αποβλέπει. Ειδικότερα, το 
αγαθό στο οποίο αποβλέπει, που είναι η ευδαιμονία των πολιτών, είναι το 
ανώτερο από όλα τα αγαθά των άλλων κοινωνιών και μ’ αυτό η «πόλις» 
επιδιώκει το συμφέρον του συνόλου των πολιτών. 
Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί παραγωγικό συλλογισμό, για να αποδείξει 
ότι η «πόλις» είναι μια μορφή κοινωνικής συνύπαρξης που αποβλέπει σε ένα 
αγαθό. Σχηματικά ο συλλογισμός του έχει ως εξής:
1ηπροκείμενη: κάθε κοινωνία - μορφή κοινωνικής συνύπαρξης αποβλέπει 
σε ένα αγαθό
«πᾶσαν κοινωνίαν ἀγαθοῦ τινος ἕνεκεν συνεστηκυῖαν» 
2ηπροκείμενη: η πόλη-κράτος είναι μια κοινωνία - μορφή κοινωνικής 
συνύπαρξης
«πᾶσαν πόλιν ὁρῶμεν κοινωνίαν τινὰ οὖσαν» 
Συμπέρασμα: όλες οι κοινωνίες αποβλέπουν σε κάποιο αγαθό –και– η 
κυριότερη από όλες τις κοινωνίες αποβλέπει στο κυριότατο από όλα τα 
αγαθά «πᾶσαι μὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται» και «τοῦ κυριωτάτου πάντων».
1
Αντίθετα, οι άλλες μορφές κοινωνίας επιδιώκουν επιμέρους αγαθό για το
συμφέρον των μελών τους. Στο κείμενο παρατηρείται ότι ο Αριστοτέλης 
εξετάζει τελεολογικά την έννοια «πόλις» καθώς και τις άλλες μορφές 
κοινωνικής συνύπαρξης. Εξετάζει δηλαδή τα παραπάνω σε σχέση με τον 
σκοπό για τον οποίο υπάρχουν και τον οποίο προσπαθούν να επιτύχουν. 
Αφορά, λοιπόν, η πόλη τη γνωστή για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο πόλη-
κράτος, όπως επικράτησε να αποδίδεται σήμερα ο όρος.2
1
Study4exams.
2
Study4exams
Ο.Ε.Φ.Ε.3 
B2. Στην Γ1,2/15η ενότητα ο Αριστοτέλης διευκρινίζει για ποιους λόγους το 
ερώτημα για την πόλη θέτει το ερώτημα για την έννοια του πολίτη. Με 
δεδομένο ότι η πόλη είναι μια ολότητα πλήθους πολιτών («ἡ γὰρ πόλις 
πολιτῶν τι πλῆθός ἐστιν»), τι είναι αυτό που κάνει το πλήθος να αποτελεί 
ολότητα και όχι μια άμορφη μάζα; Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό 
κρίνεται απαραίτητη πρώτα η διερεύνηση της έννοιας του «πολίτη», δηλαδή 
αυτού που κάνει κάποιον να ανήκει στα συστατικά στοιχεία του συνόλου που 
είναι η πόλη. Εύλογα δεν είναι δυνατό να απαντήσουμε στο ερώτημα «τι 
είναι η πόλη» παρά μέσω της απάντησης στο ερώτημα «τι είναι πολίτης».
α) Ο πολίτης είναι μέρος της πόλης («Ἐπεὶ δ’ ἡ πόλις … πλῆθός ἐστιν»): η 
πόλη ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων πραγμάτων («τῶν συγκειμένων»), 
είναι δηλαδή ένα όλον («τι τῶν ὅλων») που αποτελείται από μέρη («ἐκ 
πολλῶν μορίων»), τους πολίτες. Η ταυτότητα της πόλης συνθέτει:
Στοιχεία φυσικά (τόπος και άνθρωποι)
Στοιχεία πολιτικά (συνταγματική τάξη και πολιτειακή οργάνωση)
Η σύνθεση των στοιχείων είναι οργανική και από αυτήν την άποψη η πόλη 
είναι ένα «όλον», δηλαδή ένα οργανικό σύνολο που έχει Μορφή (παράγοντας 
οργανικής ενότητας των μερών) και Τέλος (καθορισμένο σκοπό).
Επομένως, για να κατανοήσουμε το όλον, δηλαδή την πόλη, πρέπει πρώτα 
να κατανοήσουμε το μέρος, δηλαδή τον πολίτη και τα χαρακτηριστικά του, 
αφού ο ρόλος του στην πολιτική τάξη είναι καθοριστικός.
Έτσι, προκειμένου ο Αριστοτέλης να φτάσει στον ορισμό της έννοιας 
«πόλις», ακολουθεί τηναναλυτική μέθοδο. Αναλύει δηλαδή, μια γενική, 
σύνθετη έννοια –στην προκείμενη περίπτωση την έννοια «πόλη»– στα 
συστατικά της, τα επιμέρους στοιχεία της, τον πολίτη, και εντοπίζει, 
προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά τους. Αντίθετα, στις ενότητες 11-14, στην 
προσπάθειά του να εξηγήσει πώς γεννήθηκε η πόλη, ακολούθησε 
τη γενετική μέθοδο.
β) τίνα χρή καλεῖν πολίτην καὶ τίς ὁ πολίτης. Είναι το δεύτερο προκαταρκτικό 
ερώτημα που χρειάζεται διερεύνηση, για να απαντηθεί το αφετηριακό 
ερώτημα για τη φύση και τα είδη των πολιτευμάτων. Το ερώτημα για τον 
πολίτη είναι διμελές και παραπέμπει στο βάθος (τίς ὁ πολίτης) και το πλάτος 
της έννοιας (τίνα χρή καλεῖν πολίτην). Ο Αριστοτέλης προσανατολίζει την 
εξέταση α) στη συγκέντρωση των χαρακτηριστικών που συνιστούν την 
έννοια του πολίτη (τίς ὁ πολίτης) και β) στον προσδιορισμό εκείνων που 
πρέπει να αναγνωριστούν ως πολίτες σε μια πόλη με κριτήρια την ηλικία, το 
φύλο, την κοινωνική θέση κ.ά. (τίνα χρή καλεῖν πολίτην).
γ) Έλλειψη ομοφωνίας για τον ορισμό της έννοιας «πολίτης» («Ὥστε … 
οὐκ ἔστι πολίτης»): πρέπει να διερευνηθεί η έννοια «πολίτης», όχι μόνο για να 
γίνει κατανοητή η έννοια της πόλης, αλλά και για να διασαφηνιστεί το 
Ο.Ε.Φ.Ε.4 
περιεχόμενο της έννοιας «πολίτης», για το οποίο δεν υπάρχει ομοφωνία. 
Έτσι, διαπιστώνουμε ότι διαφορετικά νοείται ο πολίτης σε ένα δημοκρατικό 
πολίτευμα και διαφορετικά σε ένα ολιγαρχικό.
Όπως προκύπτει από την ενότητα Γ1, 3-4/6/12//15η ενότητα το ποιος είναι 
πολίτης εξαρτάται από το πολίτευμα που ισχύει στην πόλη, γιατί πολίτης 
είναι αυτός που μετέχει στην άσκηση κάποιας εξουσίας. Επειδή όμως 
υπάρχουν διαφορετικά πολιτεύματα με διαφορετικά ποιοτικά 
γνωρίσματα, ο πολίτης ορίζεται ανάλογα με τα διαφορετικά γνωρίσματα 
του πολιτεύματος της πόλης του. Έτσι, μπορεί κανείς να είναι πολίτης σε 
δημοκρατικό πολίτευμα, όχι όμως και σε ολιγαρχικό ή τυραννικό. Όπως θα 
εξηγήσει στη συνέχεια του Γ’ βιβλίου των Πολιτικών, γίνεται κανείς πολίτης 
σύμφωνα με τον όρο, δηλαδή τη βάση που καθορίζει το είδος του 
πολιτεύματος. Η αρετή, ο πλούτος και η ελευθερία είναι οι όροιπου 
διακρίνουν τα πολιτεύματα της αριστοκρατίας, της ολιγαρχίας και της 
δημοκρατίας αντίστοιχα και καθιστούν κάποιον πολίτη του πολιτεύματος 
αυτού. Η ελευθερία είναι αναγκαία και επαρκής συνθήκη για να αποκτήσει 
κανείς την ιδιότητα του πολίτη στο δημοκρατικό πολίτευμα, ενώ στα άλλα 
πολιτεύματα είναι αναγκαία, αλλά όχι επαρκής.
Γενικά, η μετάβαση από την πόλη στον πολίτη, στην οποία ο Σταγειρίτης 
ακολουθεί αναλυτική συλλογιστική πορεία, εξηγείται από τη φύση της 
πόλης ως όλου, μέρος του οποίου είναι ο πολίτης. Είναι όμως καθοριστικός 
ο ρόλος του για την πολιτική και επομένως είναι ανάγκη να αναζητηθούν τα 
χαρακτηριστικά του, κάτι που ο Αριστοτέλης επιχειρεί στο χωρίο «Ὁ πολίτης 
… ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν». Εδώ ο Αριστοτέλης παρουσιάζει τον πολίτη ως οργανικό 
μέλος της πόλης με την προϋπόθεση να μετέχει στην πολιτική και τη 
δικαστική εξουσία.
Πολίτης, λοιπόν, είναι:
α) αυτός που συμμετέχει στη δικαστική εξουσία, που έχει δηλαδή το 
δικαίωμα να δικάζει ως μέλος δικαστηρίου και ειδικότερα του λαϊκού 
δικαστηρίου της Ηλιαίας («μετέχειν κρίσεως») και
β) αυτός που συμμετέχει στηνπολιτική εξουσία, αφενός δηλαδή στη διοίκηση 
του κράτους εκλέγοντας τους ηγέτες της πόλης του και αφετέρου μετέχοντας 
στα όργανα που λαμβάνουν τις πολιτικές αποφάσεις και νομοθετούν (βουλή, 
εκκλησία του δήμου) («μετέχειν ἀρχῆς»).
Ο ορισμός αποδίδει την ίδια την ουσία της πόλης, γιατί η πόλη είναι 
συμβιωτική κοινότητα που διέπεται από σχέσεις εξουσίας μεταξύ των μελών 
της με το εξής όμως γνώρισμα: η εξουσία ασκείται μεταξύ ίσων. Ο πολίτης, 
το ίδιο και όλοι οι άλλοι, έχει κάποια μορφή βουλευτικής και δικαστικής 
εξουσίας στην πόλη. Ανεξάρτητα από το είδος του πολιτεύματος, πολίτης 
είναι αυτός που αναδέχεται κάποια δικαστική ή βουλευτική εξουσία, αλλά οι 
Ο.Ε.Φ.Ε.5 
συνθήκες για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη μεταβάλλονται 
ανάλογα με τα πολιτεύματα. Οι πολίτες είναι εξ ορισμού ελεύθεροι, γιατί 
υπάρχουν και πράττουν για χάρη του εαυτού τους και όχι για χάρη άλλων. 
Υπάρχουν και πράττουν για χάρη της ευδαιμονίας τους που αποτελεί τον 
τελικό σκοπό της ύπαρξης της πόλης.
Εν ολίγοις, ο «αριστοτελικός» πολίτης είναι αυτός που συμμετέχει 
στην εκτελεστική και τη δικαστική αρχή. Αυτή η συμμετοχή 
παρουσιάζεται από τον φιλόσοφο ως το σπουδαιότερο δικαίωμά του, διότι 
χάρη σε αυτό ο πολίτης διαχειρίζεται τα πολιτικά πράγματα, πολιτεύεται. 
Ισοδυναμεί με τη συμμετοχή στο σύνολο σχεδόν των λειτουργιών της πόλης - 
κράτους.
Φυσικά, ο φιλόσοφος αναφέρεται στην πόλη της δημοκρατικής Αθήνας, 
την πόλη της άμεσης δημοκρατίας, αλλά και σε όσες πόλεις-κράτη είχαν 
παρόμοια πολιτεύματα, γιατί σε πολιτεύματα ολιγαρχικά ή τυραννικά, όπως 
αυτά της Σπάρτης και της Κρήτης δεν είχαν όλοι οι πολίτες το δικαίωμα να 
συμμετέχουν στις λειτουργίες του κράτους.3
Β3. Σύμφωνα με τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη (μεταφρασμένο κείμενο/12η
ενότητα), υπάρχουν τρία είδη κοινωνικών οντοτήτων ή διαφορετικά, ομάδων 
συνύπαρξης των ανθρώπων: η οικογένεια («ὁ οἶκος, ἡ οἰκία»), το χωριό («ἡ 
κώμη») και η πόλη-κράτος («ἡ πόλις»). Οι κοινωνικές αυτές οντότητες 
δημιουργήθηκαν «φύσει», καθώς ο άνθρωπος είναι προορισμένος από τη 
φύση να μην μπορεί να υπάρξει μόνος του4
.
Πρώτη μορφή κοινωνικής συμβίωσης αποτελούσεη οικογένεια(«ὁ οἶκος, ἡ 
οἰκία»), η οποία ήταν το αποτέλεσμα της φυσικής αναγκαιότητας, του 
φυσικού «συνδυασμού» του άρρενος και του θήλεος. Σκοπός της ήταν η 
ικανοποίηση των καθημερινών βιοτικών αναγκών του ανθρώπου (ένστικτο 
αυτοσυντήρησης) και η διαιώνιση του είδους (ένστικτο αναπαραγωγής).
Δεύτερη στη σειρά ερχόταν το χωριό («ἡ κώμη»), η κοινωνία που 
σχηματίστηκε με φυσική εξέλιξη από «πλείονας οἰκίας», από πολλές δηλαδή 
οικογένειες. Αποτελεί την ανάπτυξη της οικογένειας και όχι κάτι διαφορετικό 
από αυτή. Σκοπός της ήταν η ικανοποίηση αναγκών ανώτερων από τις 
καθημερινές. Τέτοιες ήταν η ανάγκη για την προστασία από κινδύνους ή 
επιθέσεις, αλλά και οι υψηλότερες, πνευματικότερες ανάγκες του, όπως για 
παράδειγμα η ανάγκη για λατρεία του θείου ή για απόδοση δικαιοσύνης.
Η τρίτη μορφή κοινωνικής συμβίωσης ήταν η πόλη(«ἡ πόλις»), η οποία 
αποτελούσε υψηλότερο και ανώτερο τύπο κοινωνίας, γιατί σχηματίστηκε από 
3
Study4exams
4
ΟΕΔΒ, σ. 184-185
Ο.Ε.Φ.Ε.6 
τη συνένωση περισσότερων χωριών, συνεπώς και οικογενειών. Ήταν, 
δηλαδή, φυσική εξέλιξη και ανάπτυξη αυτών των πρώτων μορφών 
κοινωνίας, το «τέλος» αυτών, η ολοκληρωμένη, τέλεια κοινωνία, η οποία 
ικανοποιούσε τις ηθικές ανάγκες του ανθρώπου. Σκοπός της ήταν όχι μόνο 
το «ζῆν», η επιβίωση, που και η «κώμη» επεδίωκε και εξασφάλιζε, αλλά το «εὖ 
ζῆν», δηλαδή η ευδαιμονία, και το υπέρτατο αγαθό της αυτάρκειας. Η
αυτάρκεια της πόλης δεν αφορά απλώς τα υλικά αγαθά και την εμπορική της 
ανάπτυξη, αλλά και την ύπαρξη αμυντικών δυνατοτήτων, συστήματος 
χρηστής διοίκησης και απονομής δικαιοσύνης. Έτσι, η πόλη καθίσταται 
αυτόνομη σε όλους τους τομείς
Χρονική προτεραιότητα στον σχηματισμό αυτών των κοινωνιών έχει η 
οικογένεια και στη μακραίωνη εξέλιξή τους η πόλη έρχεται τελευταία 
χρονικά, αλλά αξιολογικά έχει προτεραιότητα απέναντι στις άλλες.
Έτσι, λοιπόν, ένας πιο ολοκληρωμένος ορισμός της θα περιελάμβανε τα 
ακόλουθα: η πόλη είναι μια τέλεια μορφή κοινωνικής οντότητας, που υπάρχει 
εκ φύσεως και προήλθε από τη συνένωση άλλων κοινωνικών οντοτήτων, τις 
οποίες εμπεριέχει. Είναι ανώτερη από όλες τις άλλες, γιατί είναι το τέλος 
τους, η εξέλιξη, η ολοκλήρωσή τους. Αποβλέπει στο ανώτερο από όλα τα 
αγαθά, αφού συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή των ανθρώπων, στην 
πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή τους 
πετυχαίνοντας την ύψιστη αυτάρκεια, που είναι κάτι το άριστο.
Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δύο συλλογισμούς, για να αποδείξει ότι η πόλη 
υπάρχει εκ φύσεως5
:
Πρώτος συλλογισμός
1η προκείμενη: οι πρώτες κοινωνικές οντότητες (η οικογένεια και το χωριό) 
υπάρχουν εκ φύσεως
2η προκείμενη: η πόλη είναι εξέλιξη, ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνικών 
οντοτήτων
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως.
Δεύτερος συλλογισμός
1η προκείμενη: η φύση ενός πράγματος είναι η ολοκλήρωσή του
2η προκείμενη: η πόλη είναι ολοκλήρωση των πρώτων κοινωνικών 
οντοτήτων (της οικογένειας και του χωριού)
Συμπέρασμα: άρα, η πόλη υπάρχει εκ φύσεως.
5
Study4exams.
Ο.Ε.Φ.Ε.7 
Στην Α1, 1/11η ενότητα ο Αριστοτέλης προσδιόρισε την έννοια «πόλις» 
κάνοντας αναφορά στα εξής γνωρίσματά της:
• κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινωνικής συνύπαρξης («πᾶσαν πόλιν 
οὖσαν κοινωνίαν τινα»),
• είναι ανώτερη από όλες τις κοινωνίες και εμπεριέχει όλες τις άλλες 
(«ἡ πασῶν κυριωτάτη καὶ περιέχουσα πάσας τὰς ἄλλας»),
• επιδιώκει το ανώτερο από όλα τα αγαθά («μάλιστα τοῦ κυριωτάτου 
πάντων»).
Στην Γ1, 12/16η ενότητα διευκρινίζεται ότι με δεδομένο ότι πόλη είναι ένα 
σύνολο πολιτών, που διαθέτει εξουσίες, διατηρείται ως ενιαία ολότητα που 
υπηρετεί τον τελικό της σκοπό, την ευδαιμονία, η οποία όμως προϋποθέτει 
αυτάρκεια, γιατί η αυτάρκεια που επιτυγχάνεται στην πόλη, όταν 
ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες ζωής, είναι συνώνυμη με την ευτυχία, το 
«εὖ ζῆν» . Οι άνθρωποι, ως άτομα και σύνολα, επειδή είναι ελλιπή όντα, 
είναι δυνατόν να είναι ευτυχείς, μόνο αν είναι σε θέση να έχουν επάρκεια, 
την οποία βρίσκουν μέσα στην πόλη και από την πόλη. Η πολιτική 
κοινωνία ως πλήρης ύπαρξη, που δεν της λείπει τίποτε και μπορεί να 
εγγυηθεί το «εὖ ζῆν», είναι αποτέλεσμα της συνειδητής πολιτικής πράξης 
των πολιτών.
Β4. Σελίδα 179: Η αρχαία ελληνική αυτή λέξη δεν είχε τη σημασία που έχει η 
δική μας λέξη "πόλη". Η αρχαία ελληνική λέξη πόλις αντιστοιχεί μάλλον στη 
δική μας έννοια "κράτος". Αυτή η πόλις - κράτος είναι στα Πολιτικά μια 
κοινότητα που την αποτελούν κυβερνώντες και
κυβερνώμενοι, ἄρχοντες και ἀρχόμενοι. Είναι ένα όλον που το αποτελούν, όπως 
θα δούμε, μέρη· τα μέρη αυτά δεν χάνουν μέσα στο όλον τη δική τους 
φυσιογνωμία. Ως όλον λοιπόν η πόλις - κράτος αποτελείται από ανόμοια 
μεταξύ τους στοιχεία· μερικά από αυτά ασκούν εξουσία, τα άλλα υπακούουν. 
Ως όλον η πόλις έχει για στόχο της την ευδαιμονία, κι αυτή πάλι είναι το 
αποτέλεσμα της αυτάρκειας, της απόλυτης μακάρι ανεξαρτησίας από 
οτιδήποτε βρίσκεται έξω από την πόλιν. 
Β5. ενόραση: ὁρῶμεν
σύσταση: συνεστηκυῖαν, συνεστώτων
κατάσχεση: περιέχουσα, μετέχοντες, ὑπέχειν, μετέχειν
σύγκλητος: καλουμένη, καλεῖν
κειμήλιο: συγκειμένων
σκόπιμος: σκεπτέον 
άρχοντας: ὀλιγαρχία, ὑπάρχει, ἀρχῆς
άφαντος: φανερόν
Ο.Ε.Φ.Ε.8 
ρητό: ὁμολογοῦσι, λέγομεν, εἰπεῖν
άφιξη: ἱκανόν
Ο.Ε.Φ.Ε.9 
Γ1.
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Θουκυδίδου Ἱστοριῶν Ζ 28
Από κάποιους μέτοικους, λοιπόν, και υπηρέτες τίποτα δεν καταγγέλλεται για 
τα αγάλματα6
του Ερμή αλλά (καταγγέλλονται) κάποιοι ακρωτηριασμοί 
άλλων αγαλμάτων που είχαν γίνει7
πιο πριν από νεαρούς για διασκέδαση και 
υπό την επήρεια κρασιού και συγχρόνως (καταγγέλλεται) ότι τάχα σε μερικά 
σπίτια τελούνται τα μυστήρια8
για προσβολή. Για αυτά κατηγορούσαν και 
τον Αλκιβιάδη. Και επειδή υποστήριζαν αυτά κυρίως εκείνοι, οι οποίοι 
εχθρεύονταν τον Αλκιβιάδη, διότι ήταν εμπόδιο για αυτούς στο να έχουν την 
αρχηγία των δημοκρατικών9
με ασφάλεια, και επειδή νόμισαν ότι, αν τον 
έδιωχναν από την πόλη, θα μπορούσαν να είναι πρώτοι10, μεγαλοποιούσαν 
(τις κατηγορίες) και φώναζαν δυνατά ότι τάχα τα μυστήρια11 και ο 
ακρωτηριασμός των Ερμών έγιναν με σκοπό την κατάλυση της δημοκρατίας 
και ότι τίποτα από αυτά δεν έγινε χωρίς εκείνον, προσθέτοντας ως απόδειξη 
την υπόλοιπη αντιδημοκρατική και παράνομη συμπεριφορά του στις 
ασχολίες του12
.
• Το κείμενο αποδίδεται, όπως θα μπορούσε να αποδοθεί από έναν μαθητή 
και όχι από έναν φιλόλογο.
Γ.2 13
τινων: τινά
ὕβρει: ὕβριν
ὄντι: οὖσι
μάλιστα: μάλα 
ἐπῃτιῶντο: ἐπαιτιῶ
ὑπολαμβάνοντες: ὑποληφθεῖσι(ν)
ἐξελάσειαν: ἐξελῷεν
ἐβόων: βοᾶν
εἴη: ἔσται
ἐπράχθη: πεπράχθω
6
Ή τις στήλες του Ερμή
7
Ή (καταγγέλλεται) ότι είχαν γίνει 
8
Ή γινόταν παρωδία των μυστηρίων (εννοεί τα Ελευσίνια μυστήρια)
9
Ή της δημοκρατικής παράταξης
10 Ή θα γίνονταν αρχηγοί
11 Ή παρωδία των μυστηρίων
12 Ή στον τρόπο ζωής του
13 Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Μιχ. Χ. Οικονόμου
Ο.Ε.Φ.Ε.10
Γ3α.14
περί τῶν Ἑρμῶν: εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς στο ρήμα 
μηνύεται
ὑπό νεωτέρων: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στην 
παθητική μετοχή γεγενημέναι
τά μυστήρια: υποκείμενο στο ρήμα ποιεῖται (αττική σύνταξη), προτάσσεται 
για έμφαση
τόν Ἀλκιβιάδην: αντικείμενο στο ρήμα ἐπῃτιῶντο
δήμου: γενική αντικειμενική στο (ἐπί) καταλύσει
αὐτοῦ: γενική υποκειμενική στο παρανομίαν
Γ3β.15
Υπόθεση: εἰ αὐτόν ἐξελάσειαν (εἰ + ευκτική)
Απόδοση: πρῶτοι ἄν εἶναι (δυνητικό απαρέμφατο εξαρτώμενο από τη μετοχή 
νομίσαντες)
Πρόκειται για εξαρτημένο υποθετικό λόγο, δηλ. υποθετικό λόγο στον πλάγιο 
λόγο, ο οποίος δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος16


Παρασκευή 24 Μαΐου 2013

Aπαντησεις στα θεματα Ιστορίας Κατεύθυνσης 24/5/2013

ΘΕΜΑ Α1
α. Πολιτοφυλακή της Κρήτης: σχολ. βιβλ. σελ. 216 (Το πιο σημαντικό είναι ότι οργανώθηκε … 1912-1913). [Μπορεί να προστεθεί και από τη σελ. 215 Το οριστικό κείμενο …εσωτερικής γαλήνης στην Κρήτη].
β. Κοινωνιολογική Εταιρεία: σχολ. βιβλ. σελ. 93 (Σοβαρότερη από όλες αυτές… Παπαναστασίου).
γ. Συνθήκη του Νεϊγύ: σχολ. βιβλ. σελ. 140 (Το Νοέμβριο του 1919 … πριν από την υπογραφή της συνθήκης).
ΘΕΜΑ Α2
α 4, γ1, δ5, ε3, ζ2
ΘΕΜΑ Β1
Σχολ. βιβλ. σελ. 85-86: «Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος … και περιορισμό της γραφειοκρατίας».
ΘΕΜΑ Β2
Σχολ. βιβλ. σελ. 250: «Στην Ευρώπη πρωτεργάτης … Σοβιετικής Ένωσης».
ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
Οι μαθητές για τις απαντήσεις τους πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα παρακάτω στοιχεία από το σχολικό βιβλίο και τα ιστορικά παραθέματα:
ΘΕΜΑ Γ1
α) Σχολ. βιβλ. σελ. 43 «Τα «τσιφλίκια» της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες του εξωτερικού οι οποίοι, πέρα από το γεγονός ότι διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσμό των κολίγων, άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν από την παραγωγή του σιταριού. Επιδίωξαν δηλαδή την επιβολή υψηλών δασμών στο εισαγόμενο από τη Ρωσία σιτάρι, ώστε να μπορούν να καθορίζουν όσο το δυνατόν υψηλότερες τιμές για το εγχώριο, προκαλώντας μάλιστα μερικές φορές και τεχνητές ελλείψεις.»
Στοιχεία ιστορικού παραθέματος:
(Κείμενο Α)
• Οι Έλληνες αγοραστές της γης εμφανίζονται πιο απαιτητικοί από τους πρώην κατόχους (Τούρκους) καθώς εκβιάζουν τους καλλιεργητές να πληρώνουν ενοίκιο για τις κατοικίες στις οποίες διέμεναν πριν ακόμη μεταβιβαστούν στους ίδιους και τις οποίες οι καλλιεργητές θεωρούσαν δικές τους. Στις αιτιάσεις των καλλιεργητών απαντούσαν με τα έγγραφα της αγοραπωλησίας από τα οποία προέκυπτε ότι και οι κατοικίες μεταβιβάστηκαν στον νέο κάτοχο της γης.
β) Σχολ. βιβλ. σελ. 81 «Στα εδάφη της Θεσσαλίας, στα οποία κυριαρχούσε η μεγάλη ιδιοκτησία, οι τρικουπικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες, ενώ οι δηλιγιαννικοί προσπάθησαν, χωρίς τελικά να το κατορθώσουν, να χορηγήσουν γη στους αγρότες και έλαβαν κάποια μέτρα για τη βελτίωση της θέσης τους.»
Στοιχεία ιστορικού παραθέματος:
(Κείμενο Β)
• Ο Τρικούπης με λόγο του στη Βουλή, επιβεβαιώνοντας τη θέση του υπέρ των μεγαλογαιοκτημόνων, δήλωσε πως αν προχωρήσει στην αναδιανομή κτημάτων στους μικροκαλλιεργητές θα εκδιωχθούν οι επενδύσεις των Ελλήνων του εξωτερικού, γεγονός που είναι αντίθετο με την τακτική προσέλκυσης των κεφαλαίων αυτών από την ελληνική κυβέρνηση.
• Ο Δηλιγιάννης το 1896 με νόμο που προσπάθησε να περάσει στη Βουλή πρότεινε την απαλλοτρίωση ενός μέρους των τσιφλικιών προκειμένου να ευνοηθούν οι καλλιεργητές της γης. Ο νόμος αυτός ήταν και η πρώτη αναγνώριση του «Θεσσαλικού προβλήματος».
γ) Σχολ. βιβλ. σελ. 43 «Οι πρακτικές αυτές δημιούργησαν εντάσεις και οδήγησαν στην ψήφιση νόμων το 1907, οι οποίοι επέτρεπαν στην εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση να απαλλοτριώνει μεγάλες ιδιοκτησίες, ώστε να μπορεί να τις διανέμει σε ακτήμονες. Η εφαρμογή τους αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση και οι τριβές που προκλήθηκαν προκάλεσαν
συγκρούσεις, η πιο σημαντική από τις οποίες έγινε στο χωριό Κιλελέρ (1910).»
Στοιχεία ιστορικού παραθέματος:
(Κείμενο Γ)
• (Προβλήματα) Οι κολίγοι (Πανθεσσαλική Επιτροπή Αγώνα) με υπόμνημά τους στο βασιλιά Γεώργιο Α΄ γνωστοποιούν τα προβλήματά τους:
o Δεν είναι κύριοι της γης και της οικίας στην οποία διαμένουν, δεν τους δίνεται το δικαίωμα ελεύθερα να αποκτήσουν ιδιοκτησία, εξωθούνται από τις κατοικίες τους με την κινητή περιουσία τους και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους προσομοιάζοντας τους εαυτούς τους με Αθίγγανους.
o Μειώνεται ο γεωργικός πληθυσμός και οπισθοδρομεί η γεωργία
o Η τοκογλυφία ανθεί
o Η ελονοσία προσβάλλει τον πληθυσμό
• (Διεκδικήσεις) Όπως και στην περίπτωση της Δανίας επιδιώκεται κατάργηση της δουλοπαροικίας και αναγνώριση της ελευθερίας τους (κατάργηση του θεσμού των κολίγων)
ΘΕΜΑ Δ1
α) Σχολ. βιβλ. σελ. 157-159 «Την αστική αποκατάσταση ανέλαβε περισσότερο το κράτος και λιγότερο η ΕΑΠ, η οποία πρόσφερε οικονομική βοήθεια σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων, οικοτεχνικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων (όπως η ταπητουργία). Σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση, η αστική περιλάμβανε μόνο στέγαση και όχι πρόνοια για εύρεση εργασίας. Η αστική στέγαση συνάντησε περισσότερα εμπόδια από την αγροτική. Ο αριθμός των προσφύγων ήταν μεγάλος, τα ανταλλάξιμα (μουσουλμανικά) σπίτια στις πόλεις ήταν λίγα και τα οικιστικά προγράμματα του κράτους καθυστερούσαν, λόγω των πολιτικών ανωμαλιών και της κακής οικονομικής κατάστασης κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Πρόβλημα επίσης αποτελούσε η περιπλάνηση των αστών προσφύγων από πόλη σε πόλη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι περισσότεροι πρόσφυγες στις πόλεις τα πρώτα χρόνια εργάζονταν περιστασιακά, είτε κάνοντας «μεροκάματα» στις οικοδομές, σε εργοστάσια και βιοτεχνίες, είτε ως πλανόδιοι μικροπωλητές και μικροκαταστηματάρχες.
Άλλοι δούλεψαν ως ναυτεργάτες και εργάτες σε δημόσια έργα στις πόλεις ή στην ύπαιθρο (αρδευτικά και αποστραγγιστικά έργα, διάνοιξη δρόμων, κατασκευή ή επέκταση λιμανιών κ.ά.).
Η αστική στέγαση ξεκίνησε από την Αθήνα με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών: της Καισαριανής, του Βύρωνα, της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά. Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις
οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι. Προκρίθηκε -εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών, μονοκατοικιών/ διπλοκατοικιών/ τετρακατοικιών, μονοώροφων ή διώροφων, με ένα ή δύο δωμάτια, κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους. Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους. Η οικοδόμηση των συνοικισμών, ελλείψει χρόνου και χρημάτων, συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση, αποχετευτικό σύστημα, οδικό δίκτυο, χώροι πράσινου κ.ά.). Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε, υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου, ως προς το εμβαδόν, την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα. Ιδρύθηκαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγαση τους.»
Στοιχεία ιστορικού παραθέματος:
(Κείμενο Α)
• Ιδιαίτερα στην περιοχή της Καισαριανής η κατάσταση που επικρατούσε ήταν θλιβερή καθώς υπήρχε ένα σκηνικό εγκατάλειψης και τραγικές συνθήκες ζωής. Ο καθαρός αέρας αποτελούσε το μοναδικό παρήγορο στοιχείο που καθιστούσε τη ζωή στο συνοικισμό ανεκτή.
• Στη συνέχεια κατασκευάστηκαν 500 πρόχειρες ξύλινες κατασκευές και 1000 πλινθόκτιστα δωμάτια. Η ΕΑΠ φρόντισε αργότερα για τη βελτίωση της θέσης των προσφύγων με την κατασκευή 350 σπιτιών διαφορετικών τύπων.
• Πρέπει να επισημανθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις δύο οικογένειες κατοικούσαν σε ένα μικρό, ξύλινο σπιτάκι με αποτέλεσμα να δυσκολεύουν αρκετά οι συνθήκες ζωής.
• Συγκεκριμένα, η υδροδότηση πραγματοποιούνταν με βυτία του δήμου και σε περίπτωση επιπρόσθετης ανάγκης το νερό το προμήθευαν οι κατά τόπους υδροπώλες, οι οποίοι και το εμπορεύονταν. Ακόμη, η έλλειψη αποχετευτικού δικτύου άφηνε εκτεθειμένα τα σκουπίδια και ακαθαρσίες που παρασύρονταν από το ρεύμα.
β) Σχολ. βιβλ. σελ. 159 «Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες, που είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη στέγαση τους. Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς. Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών. Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη: ίδρυαν έναν οικοδομικό
συνεταιρισμό, αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας. Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά. Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη. Εγκαταστάθηκαν σε καλύβες, χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών, ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς. Έτσι, σε άθλιες συνθήκες, επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια.»
Στοιχεία ιστορικών παραθεμάτων:
• Για τους εύπορους πρόσφυγες (Κείμενο Β)
o Ήταν σαφώς λιγότεροι από το σύνολο
o Το κράτος βοηθούσε τη διαδικασία αναλαμβάνοντας τα έργα υποδομής. Τέτοιοι οικισμοί ήταν και η Νέα Καλλικράτεια στο νότιο άκρο της Πειραϊκής. Πολύ χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Νέας Σμύρνης. Κάποιοι πρόσφυγες από τη Σμύρνη οργανώνονται το 1923, απαλλοτριώνουν την περιοχή ανατολικά της λεωφόρου Συγγρού και ξεκινούν το 1925 την οικοδόμηση σύμφωνα με το σχέδιο Καλλιγά που προέβλεπε πλατύτερους δρόμους.
• Για τους άπορους πρόσφυγες (Κείμενο Γ)
o όπως στην περίπτωση χωριών στα προάστια της Θεσσαλονίκης
o Σ’ αυτήν την περίπτωση δόθηκε στέγη σε τετρακόσιες οικογένειες, δηλαδή σε περισσότερο από δύο χιλιάδες άτομα. Οι καλύβες ήταν ασφυκτικές και με προβληματικό αερισμό αλλά και υγρασία το χειμώνα. Το καλοκαίρι η ζέστη ήταν αφόρητη λόγω της πρόχειρης κατασκευής των κατοικιών (τσίγκινες στέγες). Παρά την προχειρότητά τους, οι κατασκευές αποτελούσαν ένα στοιχειώδες κατάλυμα για τα κατώτερα τμήματα του πληθυσμού

Aξιόλόγηση των θεματων της Ιστορίας Κατεύθυνσης 24/5/2013

Τα σημερινά θέματα ήταν βατά,ωστόσο απευθύνονταν σε καλά προετοιμασμένους μαθητές,κυρίως όσον αφορά την πραγμάτευση των πηγών.Η Α ομάδα δεν προυπέθετε κάποια δυσκολία κ αν ο υποψήφιος διέθετε ψυχραιμία και καθαρή σκέψη μπορούσε να ανταπεξέλθει.Στη Β ομάδα όμως,η πραγμάτευση των πηγών απαιτούσε συνδυαστικές ικανότητες κ πολύ καλή προετοιμασία του υποψηφίου,που εμείς στο φροντιστήριό μας είχαμε πραγματοποιήσει κάνοντας πάνω από 30 πηγές.Οι μαθητές μας πήγαν περίφημα.Σύντομα θα αναρτηθούν στον ιστότοπό μας ενδεικτικές απαντήσεις.

Τετάρτη 22 Μαΐου 2013

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 22-5-2013


Α1.
Μεταφυσικό στοιχείο: στίχος 45 «Δέν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά του».
Ο απαράμιλλος ήχος δεν έκανε αντίλαλο, δεν είχε ηχώ επειδή ήταν υπερφυσικός.
Ενδεικτικά θα μπορούσαν να αναφερθούν: στίχοι 51- 52: « Μ΄ άδραχνεν … κόρη».
Ο απόκοσμος ήχος φαίνεται να συναρπάζει τόσο πολύ το ναυαγό, ώστε αυτός να μην 
μπορεί να προσηλωθεί σε όσα είχε καθήκον να κάνει εκείνες τις δύσκολες στιγμές και 
πάνω απ΄ όλα στο χρέος του να σώσει την κόρη.
Αγάπη για την πατρίδα: στ. 39 – 41: «Κι ετάραζε τα σπάχνα μου … όλη αίματα 
Πατρίδα!». Αυτό που τάραζε τον Κρητικό ως τα βάθη της ψυχής ήταν η σκλαβιά της 
πατρίδας του. Μέσα στο πλαίσιο της συγκινησιακής φόρτισης που του δημιουργούσε η 
μουσική από το σουραύλι προσφωνούσε φωναχτά τη θεϊκιά όλη αίματα Πατρίδα, και 
καθώς τη φανταζόταν ζωντανή δίπλα του, άπλωνε προς το μέρος της τα χέρια του 
κλαίγοντας για τη σκλαβιά της αλλά παραμένοντας περήφανος γι αυτήν (με καμάρι). Για 
το στίχο 40 ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος γράφει με πατριωτική έξαρση «Νομίζω ότι είναι ο 
εθνικότερος, ο πατριωτικότερος δεκαπεντασύλλαβος που υπάρχει στην νεότερη ποίησή 
μας».
• Ενδεικτικά θα μπορούσαν να αναφερθούν και οι στίχοι 29, 35-36, 41-42
Εξιδανίκευση του έρωτα: στίχοι 25-28. «Δεν είναι κορασιάς φωνή… λυγάει». Το 
ερωτικό τραγούδι του κοριτσιού παρουσιάζεται μέσα σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον, με 
πληθωρική την παρουσία της φύσης και με σχήματα λόγου που προσδίδουν υψηλό 
λυρισμό. Μια κορασιά, λοιπόν, τραγουδάει τον κρυφό της έρωτα μέσα σε ένα 
φουντωμένο δάσος την υποβλητική ώρα του δειλινού. Συνομιλεί με τα άψυχα και λέει το 
τραγούδι της στη βρύση, στο δέντρο και στο λουλούδι.
Β1. 
α. στ. 25-28 → Δεν ήταν ερωτικό τραγούδι κρυφά ερωτευμένου κοριτσιούΤο ερωτικό τραγούδι του κοριτσιού παρουσιάζεται από τον ποιητή μέσα σε ένα 
ειδυλλιακό περιβάλλον, με μια πολύ έντονη εικόνα και σχήματα λόγου, τα οποία 
αποδίδουν ύψιστο λυρισμό στους στ. 25-28. Μια κοπέλα τραγουδά τον κρυφό της έρωτα 
την ώρα του δειλινού μέσα σε ένα φουντωμένο δάσος, σε μια βρύση, σε ένα δέντρο που 
λυγίζει ελαφρά και στο λουλούδι που ανοίγει. Ωστόσο, ο μαγευτικός αυτός ήχος δεν ήταν 
ένα ερωτικό τραγούδι μιας κρυφά ερωτευμένης κοπέλας.
Χαρακτηριστικά της εικόνας με την οποία παρουσιάζεται το τραγούδι:
• οπτικά → τα δάση που φουντώνουν, το άστρο του βραδιού, τα νερά που θολώνουν, 
η βρύση, το δέντρο που λυγάει και το λουλούδι που ανοίγει,
• ακουστικά → κορασιάς φωνή, τραγουδάει,
• οσφρητικά → το λουλούδι,
• κινητικά →ανοίγει, λυγάει,
• υποβλητικότητα →η ώρα του δειλινού, τα νερά που θολώνουν. 
Αξίζει να σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη εικόνα είναι πολύ έντονη η παρουσία της 
φύσης, χαρακτηριστικό της Επτανησιακής σχολής και της ποίησης του Σολωμού. 
Τα σχήματα λόγου με τα οποία αποδίδεται η γοητεία του ερωτικού τραγουδιού είναι:
• συνεκδοχή → φωνή αντί τραγούδι, της βρύσης, του δέντρου, του λουλουδιού: το 
μέρος αντί του όλου, 
• περίφραση →άστρο του βραδιού,
• πολυσύνδετο → Και βγαίνει … και … θολώνουν … Και … τραγουδάει, 
• χιαστό → Του δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει.
Στην περιγραφή χρησιμοποιείται δραματικός ενεστώτας → Δεν είναι, φουντώνουν, 
βγαίνει, θολώνουν, τραγουδάει, ανοίγει, λυγάει. Η χρήση του δραματικού ενεστώτα 
παρουσιάζει το τραγούδι σαν να ακούγεται τη στιγμή της αφήγησης. 
Επίσης, πρέπει να τονιστεί «η επικοινωνία, η συνομιλία» της κοπέλας με τα άψυχα (η 
βρύση, το δέντρο, το λουλούδι), η οποία είναι συχνή στο δημοτικό τραγούδι. 
β. στ. 35-43 → Δεν ήταν μουσική από φιαμπόλι
Μετά το τραγούδι της κρυφά ερωτευμένης κοπέλας στο μισόφωτο του δειλινού και το 
κελάηδημα του κρητικού αηδονιού μέσα στη νύχτα ως την αυγή έρχεται ο ήχος από το 
φιαμπόλι μέσα στην ολόφωτη μέρα. Ο ήρωας-αφηγητής παρουσιάζει τον ήχο του 
σουραυλιού να ακούγεται στον Ψηλορείτη, καθώς ο ήλιος έλαμπε στο καταμεσήμερο 
φωτίζοντας τα βουνά, τα πέλαγα και τους κάμπους, που έμοιαζαν να του γελούν κάτω 
από το φως του ήλιου. Στην τελευταία αυτή εικόνα ο ήρωας-αφηγητής παρουσιάζει τον 
εαυτό του ως μοναδικό ακροατή της μουσικής του φιαμπολιού (αγρίκαα). 
Χαρακτηριστικά της εικόνας με την οποία παρουσιάζεται η μουσική από το φιαμπιόλι:
οπτικά → ο Ψηλορείτης, ο ήλιος, τα βουνά, τα πέλαγα, οι κάμποι,
ακουστικά → φιαμπόλι, αγρίκαα.
Ακόμα, είναι φανερή η παρουσία της φύσης μέσα στο πάμφωτο περιβάλλον, όπου 
αναφέρονται: ο Ψηλορείτης, ο ήλιος, τα βουνά, τα πέλαγα, οι κάμποι.
Η γοητεία του γλυκού ήχου από το σουραύλι αποδίδεται με τα εξής σχήματα λόγου:
μεταφορά → φιαμπόλι το γλυκό (είναι και συνεκδοχή: αντί «ήχος από φιαμπόλι)
περίφραση →άστρο τ’ ουρανού (ο ήλιος)·
προσωποποίηση → προσωποποιούνται τα βουνά, τα πέλαγα, οι κάμποι
πολυσύνδετο → και... και...
Επίσης, στην αφήγηση χρησιμοποιείται δραματικός ενεστώτας (Δεν είν’).Αξίζει να σημειωθεί ότι για τον ήχο του σουραυλιού αφιερώνονται από τον ποιητή 8 
στίχοι (35-42). Οι τέσσερις από αυτούς (39-42) αποτελούν μια μορφή παρέκβασης, η 
οποία εκφράζει τη φιλοπατρία του Κρητικού. 
Β2. Ο «Κρητικός» είναι μια λυρική σύνθεση με πολλά εκφραστικά μέσα, που 
εμπλουτίζουν το νόημα του ποιήματος και το καθιστούν περισσότερο ενδιαφέρον. 
Ιδιαίτερα στην ενότητα που παρατίθεται ο αφηγητής προσπαθώντας να προσδιορίσει την 
υφή του ανεκλάλητου και γλυκύτατου ήχου χρησιμοποιεί τρεις αποφατικές παρομοιώσεις 
που έχουν πολλά σχήματα λόγου.
Συγκεκριμένα στον στ. 31 παρατηρούμε το σχήμα υπερβολής, καθώς ο αφηγητής 
αναφέρει ότι ο γλυκός ήχος του αηδονιού ακούγεται όλο το βράδυ και γεμίζει την πλάση. 
Με το σχήμα αυτό αποδίδεται η γοητεία του κελαηδήματος του αηδονιού που διαρκεί για 
μεγάλο χρονικό διάστημα και μαγεύει όποιον το ακούει. Αντίστοιχη, λοιπόν, είναι και η 
μαγεία που ασκεί στον Κρητικό ο μεταφυσικός ήχος που ακούει.
Επίσης στον στ. 32 έχουμε χιαστό σχήμα, καθώς στα άκρα του στίχου τίθεται ο χώρος 
στον οποίο διαχέεται ο ήχος, ενώ στο μέσον έχουμε επανάληψη της φράσης «πολύ 
μακριά». Μ’ αυτό το σχήμα ο αφηγητής μας δίνει την ευρύτητα της φύσης και του χώρου 
στον οποίο αντηχεί αυτό το γλυκό κελάηδημα. Φαίνεται, λοιπόν, πόσο πληθωρικό είναι 
το τραγούδι του αηδονιού, αλλά και του ήχου που ακούει ο αφηγητής.
Χαρακτηριστικό είναι και το σχήμα της μεταφοράς στον στ. 33 («έλιωσαν τ’ 
αστέρια»), μέσω της οποίας ο ποιητής προσδίδει ζωντάνια, παραστατικότητα και 
αμεσότητα στο λόγο του αποδίδοντας με έντονη εκφραστικότητα την πληθωρική 
παρουσία της φύσης και την ομορφιά της.
Τέλος, στον στ. 34 έχουμε την προσωποποίηση της αυγής, η οποία μαγεμένη από το 
τραγούδι του αηδονιού ρίχνει τα τριαντάφυλλα που κρατά στα χέρια της. Το σχήμα αυτό 
τονίζει τη συμμετοχή της φύσης στη ζωή των ανθρώπων και την αλληλεπίδραση που 
υπάρχει. 
Εναλλακτικά:
• μεταφορά → σέρνει τη λαλιά του/ γλυκάδα
• υπερβολή → το κελάηδημα του αηδονιού αντιβουίζει πολύ μακριά, ως τη θάλασσα και 
την πεδιάδα
Γ1. 
Ο Κρητικός, μετά τη συγκλονιστική εμπειρία του ναυαγίου, καταλήγει στη στεριά 
έχοντας στο πλευρό του την κοπέλα του. Παρά τις αντιξοότητες και την καταλυτική 
επίδραση της Φεγγαροντυμένης και του πρωτόγνωρου ήχου, πετυχαίνει το στόχο του 
και νιώθει ανείπωτη χαρά για το κατόρθωμά του. Φτάνει στο ακρογιάλι απ’ όπου 
ξεκίνησε την περιπέτειά του και έτσι ο Σολωμός κάνει χρήση του σχήματος κύκλου για 
να ολοκληρώσει την ιστορία του. Η χαρά όμως του ήρωα μετατρέπεται σε θλίψη όταν 
συνειδητοποιεί ότι η κοπέλα του δε ζει πια. Εδώ χρησιμοποιείται η αντίθεση που εντείνει 
ακόμη περισσότερο την απογοήτευση του ήρωα χωρίς να υπάρχουν θρήνοι και 
μελοδραματισμοί. Η σωματική και ηθική δοκιμασία του ήρωα λαμβάνει τέλος λιτά μαζί 
με το τέλος του ποιήματος με τον ήρωα να έχει προσπαθήσει μέχρι την τελευταία στιγμή 
να σώσει την κοπέλα που αγαπούσε περισσότερο από οποιονδήποτε στον κόσμο.
Δ1.ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ 
1. Το τραγούδι της Ρηνούλας παραλληλίζεται με τους στίχους 25-29 του Κρητικού 
όπου περιγράφεται το ερωτικό τραγούδι ενός κοριτσιού.
2. Ο ήχος που ονειρεύεται η Ρηνούλα παραλληλίζεται με τον απόκοσμο ήχο που 
ακούει ο Κρητικός.
3. Ο ήχος που ονειρεύεται ότι ακούει η Ρηνούλα απλώνεται σε όλη τη φύση 
(γιομίζοντας τη γη . . . την καρδιά της) και αντίστοιχα στον Κρητικό ο ήχος γιομίζει 
τον αέρα (στίχος 48).
4. Και στα δύο κείμενα κυριαρχεί η φύση. Στο κείμενο του Λαπαθιώτη αναφέρονται 
το δάσος, τα λουλούδια, όπως αντίστοιχα στον Κρητικό γίνεται αναφορά στα δάση 
(στίχος 25), στα δέντρα και στα λουλούδια (στίχος 28).
Εναλλακτικά: 
• Η καταλυτική επίδραση του ήχου στην ψυχή των πρωταγωνιστών.
• Η αναπάντεχη εμφάνιση του ήχου.
• Και στα δύο κείμενα υπάρχει ερωτικό στοιχείο.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ
1. Στο κείμενο του Λαπαθιώτη η ηρωίδα στο όνειρό της ακούει αυτό το μαγευτικό 
ήχο (Κι όταν, προς τα χαράματα, την πήρε λίγος ύπνος, είδε πως…)., ενώ στο 
ποίημα του Σολωμού, ο ήρωας ακούει τον μεταφυσικό αυτό ήχο στην 
πραγματικότητα.
2. Στο κείμενο του Λαπαθιώτη κυριαρχεί το δάσος(είδε πως ήταν … λουλούδια) ενώ 
στον Κρητικό ο ήρωας βρίσκεται στη θάλασσα.
Εναλλακτικά:
• Στο κείμενο του Λαπαθιώτη δεν υπάρχει θάνατος, ενώ στον Κρητικό ο ήχος 
αποπροσανατολίζει τον ήρωα και έχουμε το θάνατο της αγαπημένης.
• Στο κείμενο του Λαπαθιώτη τα πρόσωπα έχουν όνομα, ενώ στον Σολωμό όχι.

Τρίτη 21 Μαΐου 2013

μετάφραση του αγνώστου της β λυκειου-2 Λύκειο

Δεν μου διαφεύγει, βέβαια, κύριοι δικαστές, ότι είναι δύσκολο να εμπλέκεται κανείς σε μια δικαστική διαμάχη με αντικείμενο ολόκληρη την περιουσία του εναντίον ανθρώπων που και ικανότητες έχουν στον λόγο και δυνατότητες στην κατάλληλη προετοιμασία, ενώ κανείς στερείται παντελώς από εμπειρία απέναντι σε δυσκολίες λόγω του νεαρού της ηλικίας του· παρόλα αυτά, αν και βρίσκομαι σε κατά πολύ μειονεκτικότερη θέση, τρέφω πολλές ελπίδες και από εσάς να πετύχω μια δίκαιη απόφαση, και στο μεταξύ να αναφερθώ διεξοδικά σε όσα έχουν συμβεί, και να μιλήσω ο ίδιος επαρκώς, ώστε να μην σας μείνουν κενά ούτε στο παραμικρό και να είστε ενημερωμένοι σε σχέση με ό,τι θα χρειαστεί προκειμένου να ψηφίσετε. Σας παρακαλώ, όμως, κύριοι δικαστές, να με ακούσετε με ευνοϊκή διάθεση, και αν σας φαίνομαι ότι αδικούμαι, να με υποστηρίξετε σύμφωνα με τη δικαιοσύνη. Θα είμαι, κατά το δυνατόν, σύντομος. Kαι εγώ, λοιπόν, θα επιχειρήσω να σας ενημερώσω ξεκινώντας από τα γεγονότα από τα οποία κάθε άλλο παρά δύσκολο θα είναι να πληροφορηθείτε για την υπόθεση.

Δευτέρα 20 Μαΐου 2013

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γ.Π. 2013


ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2013 
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ 
A.1. γ
Α.2. β
Α.3. α
Α.4. δ
Α.5. β

Β.1. Σελ. 9 σχολικού βιβλίου. « Η ικανότητα … στο αίμα.» και σελ. 11 «
Ένας ιδιαίτερος ομοιοστατικός μηχανισμός είναι το ανοσοβιολογικό
σύστημα του ανθρώπου με το οποίο γίνεται η αναγνώριση και η
εξουδετέρωση των παθογόνων μικροοργανισμών.»

Β.2. Σελ 23 σχολικού βιβλίου. « Μία ασθένεια … από αυτά.»

Β.3. Σελ. 104 σχολικού βιβλίου. « Η ηλιακή ακτινοβολία … του πλανήτη
μας.

Β.4. Σελ. 89 σχολικού βιβλίου. « Το νερό που πέφτει … το χερσαίο
περιβάλλον.»

Γ.1. Παρατηρούμε ότι μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα μέχρι να αρχίσει η
έκκριση των αντισωμάτων, δηλ. δεν υπάρχει άμεση αντίδραση του
ανοσοβιολογικού συστήματος. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι πρόκειται για
την πρωτογενή ανοσοβιολογική απόκριση, δηλ. για την πρώτη επαφή του
οργανισμού με αυτό το αντιγόνο (σελ. 37: η πρωτογενής ανοσοβιολογική
απόκριση ενεργοποιείται κατά την πρώτη επαφή του οργανισμού με ένα
αντιγόνο.)

Γ.2. Σελ 37-38 σχολικού βιβλίου. «Σ’ αυτό το στάδιο…και το
εξουδετερώνουν»

Γ.3 Σελ 86 σχολικού βιβλίου. «Η αζωτοδέσμευση διακρίνεται … το 10%
της συνολικής αζωτοδέσμευσης» και « Τόσο τα φυτά…παραγωγή
αμμωνίας».


Γ.4. Σελ 108 - 109 σχολικού βιβλίου. «Το θερμό νερό … πεθαίνουν από
ασφυξία».

Δ.1. Σελ 122,123 σχολικού βιβλίου. Περισσότερο συγγενικά είδη είναι ο
λύκος και ο σκύλος καθώς παρατηρούμε από το διάγραμμα ότι έχουν
κοινό πρόγονο ( οργανισμός 4) που έζησε πιο πρόσφατα.

Δ.2. Ο πιο πρόσφατα κοινός πρόγονος του σκύλου και του γορίλα είναι o
οργανισμός 2 (φαίνεται από το σημείο τομής των κλάδων τους).

Δ.3. Σελ. 122 σχολικού βιβλίου. « Ο ορισμός του είδους έχει περιορισμούς.
…οι κλάσεις ένα φύλο.»

Δ.4. Σελ. 126 σχολικού βιβλίου. « Παρατηρήσεις 3, 4 και συμπεράσματα
2,3 » και « Η διαδικασία … φυσική επιλογή.» Στη συγκεκριμένη
περίπτωση το ευνοϊκό χαρακτηριστικό είναι οι μεμβράνες που βρίσκονται
ανάμεσα στα δάκτυλα των ποδιών της πάπιας, τα οποία χρησιμοποιεί
σαν κουπιά ».
Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί το παράδειγμα της
καμηλοπάρδαλης, προφανώς κατάλληλα προσαρμοσμένο στο
χαρακτηριστικό των μεμβρανών που διαθέτουν οι πάπιες ανάμεσα στα
πόδια τους (σελίδα 131, θεωρία του Δαρβίνου )

Δ.5. Σελ. 124 σχολικού βιβλίου. « Ο Λαμάρκ πίστευε … ατροφούν και
εξαφανίζονται.»

Παρασκευή 17 Μαΐου 2013

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ 2013

Α1.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στην αντιφατικότητα του σημερινού ανθρώπου, που, ενώ είναι ικανός για μεγάλα επιτεύγματα, δε σέβεται τη ζωή στη γη. Αρχικά, εστιάζει στην περιέργειά του για διαπλανητικά ταξίδια που πιθανολογεί ότι πηγάζει από μια πληκτική ζωή στη γη, με τα θαυμαστά της ωστόσο δημιουργήματα. Ο άνθρωπος, ανώτερος από τα υπόλοιπα όντα, χρησιμοποιεί διπλά τη δύναμή του διαπρέποντας στον επιστημονικό και πνευματικό τομέα, αλλά ταυτόχρονα εξυπηρετώντας τα υλιστικά του συμφέροντα με δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. 

Γι’ αυτό ο συγγραφέας θεωρεί επιτακτική ανάγκη να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος τη ματαιότητα της εξωγήινης ύπαρξης και να κάνει τη ζωή του καλύτερη ενώνοντας τις δυνάμεις του με το συνάνθρωπό του. Προτροπή του συγγραφέα είναι να δοθεί προτεραιότητα στην προβληματική λόγω τεχνολογίας ανθρώπινη επικοινωνία, γιατί μόνο έτσι θα διατηρηθούν στους αιώνες οι αξίες της ισότητας, της δικαιοσύνης και του σεβασμού. 
Β1.
Τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα προκάλεσαν μια πρωτόγνωρη επανάσταση στον τομέα της επικοινωνίας, γι' αυτό και τα εμπιστεύονται εκατομμύρια χρήστες. Ωστόσο πρόκειται για ψευδαίσθηση επικοινωνίας, η οποία αδυνατεί να δώσει ουσιαστικές απαντήσεις στις αναζητήσεις του σύγχρονου ανθρώπου, που σήμερα περισσότερο από ποτέ έχει ανάγκη το συνάνθρωπο. Είναι βέβαια θελκτικά και μαγευτικά τα ηλεκτρονικά μέσα με τις απεριόριστες δυνατότητες και τις ωφέλιμες υπηρεσίες, αλλά
δεν παύουν να είναι μηχανήματα και στη χρήση τους ο άνθρωπος θυσιάζει πολύτιμο ελεύθερο χρόνο. Και κυρίως θυσιάζει την άμεση επαφή, την κατά πρόσωπο επικοινωνία με το συνάνθρωπο. Το δυστύχημα λοιπόν είναι πως το τελειότερο μέσο που δημιούργησε, για να έρθει σε στενότερη επαφή με το συνάνθρωπο, απειλεί να τον υποκαταστήσει. Γι' αυτό είναι ανάγκη ο άνθρωπος να κατανοήσει ότι την πραγματική επικοινωνία θα τη βρει ενισχύοντας τη συλλογική του συνείδηση και απλώνοντας το χέρι στο συνάνθρωπο.
Β2. α)
Θεματική πρόταση: «Αποκαλύπτεται όμως … διπλή υπόσταση».
Σχόλια / Λεπτομέρειες: «Από τη μια … των συμφερόντων του».
Πρόταση κατακλείδα: «Η υπερφίαλη … δικής του υπάρξεως».
Β2. β)
1. η ζωή δεν ανθίζει μόνο στη Γη (1η παράγραφος)
2. γέννησε αριστουργήματα στο λόγο και στην τέχνη (3η παράγραφος)
3. βαθύτερη παιδεία (5η παράγραφος)
4. έχει επουλώσει τις πληγές στις θάλασσες, τα δάση ή την ατμόσφαιρά της (6η παράγραφος)
Εναλλακτικά
• ο άνθρωπος σφραγίζει την ιστορική πορεία του (3η παράγραφος)
• η ζωή όμως γύρω μας ανθίζει (2η παράγραφος)
Β3. α)
ταυτόχρονα: συγχρόνως / παράλληλα
γέννησε: δημιούργησε
αισθανθεί: νιώσει
πληθαίνουν: αυξάνουν
ανάλγητη: αναίσθητη / απαθής
Β3.β)
ανούσια: σημαντική / ουσιώδης
εμφανίζεται: χάνεται / εξαφανίζεται
ανέφικτη: δυνατή / εφικτή
πυκνώνει: αραιώνει
υψηλά: χαμηλά
Β4. α)
• Με το ερωτηματικό που θέτει ο συγγραφέας επιδιώκει να προβάλει για τον αναγνώστη το κεντρικό θέμα του δοκιμίου του και να μοιραστεί τον προβληματισμό του. Επειδή το δοκίμιο είναι συνήθως κείμενο εκτενές, η τεχνική των ερωτημάτων από τον συγγραφέα "αιχμαλωτίζει" την προσοχή του αναγνώστη, ώστε να παρακολουθεί καλύτερα τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα. Με το ερώτημα επίσης τονίζεται ο χαρακτήρας του δοκιμίου ως διάλογος μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη.
• Με τη διπλή παύλα δηλώνεται ότι η φράση έχει παρενθετικό (διευκρινιστικό) νόημα και πρέπει να διαβαστεί σε χαμηλότερο τόνο.
Β4. β)
«Από την άλλη, από τον ίδιο τον άνθρωπο σφραγίζεται η ιστορική πορεία του με πολέμους και αγριότητες, θεοποιούνται τα υλικά αγαθά και συντηρούνται η αδικία και οι ανισότητες».
Γ1.
Ο σύγχρονος άνθρωπος στάθηκε αγνώμων απέναντι στη ζωοδότρα φύση. Στην προσπάθειά του να την υποτάξει, να τη δαμάσει, έφτασε στην υπερβολή. Πίστεψε ότι είναι υπεράνθρωπος, έγινε αφύσικος, προέβη σε υβριστικές πράξεις που προμηνύουν την τραγική πτώση του. Πιο συγκεκριμένα:
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
1. Καταστρέφεται η χλωρίδα και η πανίδα. Δάση γίνονται παρανάλωμα της φωτιάς, οικοπεδοποιούνται, ενώ παράλληλα οι πνεύμονες οξυγόνου ολοένα και λιγοστεύουν. Εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι. Εξαφανίζονται είδη ή μεταλλάσσονται με συνέπεια τη διαταραχή της οικολογικής αλυσίδας και ισορροπίας. Ερημοποίηση εκτάσεων και αλλαγή κλιματικών συνθηκών.
2. Η ατμόσφαιρα ρυπαίνεται με απεριόριστες καταστροφές (μνημεία κ.λπ.). Ο υδάτινος κόσμος μολύνεται από τα βιομηχανικά απόβλητα και τις πετρελαιοκηλίδες.
3. Επιβάρυνση του περιβάλλοντος, ανατροπή της οικολογικής ισορροπίας: νέφος, κυκλοφοριακό χάος, πολεοδομία εχθρική προς τη φύση, έλλειψη πράσινου και ελεύθερων χώρων, ρύπανση από τις μεγάλες βιομηχανικές μονάδες. Ο άνθρωπος αποκόπτεται από τη φύση και εγκλωβίζεται σε ένα τεχνητό περιβάλλον που απειλεί τη σωματική και την ψυχική του υγεία. Οι μεγαλουπόλεις αργοπεθαίνουν και βυθίζονται στην ασχήμια με την άναρχη δόμηση.
Μετάβαση: Η δημιουργία τεχνητών συνθηκών διαβίωσης οδηγεί στη συνολική υποβάθμιση της ποιότητας ζωής –– ο άνθρωπος αποκόπτεται από τον ομφάλιο λώρο της φύσης: επισημαίνουμε ότι είναι αναμφισβήτητη πραγματικότητα η αρχή του τέλους για το φυσικό περιβάλλον. Το σήμα κινδύνου ηχεί μέσα από την τρύπα του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, την αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών, τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, την αδιάκοπη συμβίωση με το θάνατο.
Επιβάλλεται εγρήγορση, αφύπνιση, ενεργοποίηση, διεθνής συνεργασία, εκλογίκευση των απαιτήσεων, σύνεση, συμφιλίωση με τη φύση για να μπορούμε να ελπίζουμε στη συνέχιση της ζωής, στην «επόμενη μέρα».
ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ
1. Αποκέντρωση - επαφή με το περιβάλλον: Η επαφή με τη φύση γαληνεύει, απαλλάσσει από την πεζή καθημερινότητα, συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία. Γίνεται χώρος παρατήρησης, έρευνας και δράσης συμβάλλοντας στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων και στην πρόοδο της επιστήμης.
2. Συμμετοχή σε φυσιολατρικούς συλλόγους – σε δράσεις προστασίας και ανάδειξης του φυσικού τοπίου: Το φυσικό κάλλος αφυπνίζει το αίσθημα του ωραίου, προκαλεί αισθητική συγκίνηση, αποτελεί πηγή έμπνευσης και έναυσμα για καλλιτεχνική δημιουργία. Ταυτόχρονα, το μεγαλείο της βοηθά τον άνθρωπο να συναισθανθεί τη μηδαμινότητα του και να πορευθεί προς την αυτογνωσία. Έτσι, καθίσταται δυνατή η συνάντηση με το συνάνθρωπο και το θεό.
3. Χρήση βιολογικών και οικολογικών προϊόντων στην καθημερινότητα Μέσα από την καθημερινή βίωση της οικολογίας επιτυγχάνει ποιοτική ζωή, αλλά και προστατεύει το περιβάλλον, του οποίου αποτελεί αναπόσπαστο μέλος. Φέρεται υπεύθυνα και προσεγγίζει την τελείωση της προσωπικότητας, την υγεία και συνακόλουθα την ευτυχία.
4. Χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας, αλλά και αντικατάσταση ενεργοβόρων οικιακών συσκευών με φιλικές προς το περιβάλλον: Χρήση Εναλλακτικής τεχνολογίας στη παραγωγή ενέργειας και ανακύκλωση προϊόντων. Ήπιες μορφές ενέργειας από ήλιο, κύματα κ.λπ. Άρα δε μιλάμε για υπονόμευση της
τεχνολογίας γενικά και για μια αφελή επιστροφή στη φύση. Μιλάμε για ένα οικολογικό πολιτισμό και μια ανθρωποκεντρική επιστήμη.
5. Μεταφορά πόρων, μέσων, ανθρώπινου δυναμικού στην αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία, με την επιστήμη να έχει ως κύριο μέλημα την υγεία των ανθρώπων και την προστασία των φυσικών διαδικασιών, όχι το βιασμό στο όνομα του χρήματος και του ανταγωνισμού. Συνειδητοποίηση της ανάγκης να καμφθούν οι συνήθειες του υπερκαταναλωτικού τρόπου ζωής όχι στις πλαστές ανάγκες. Το ζήτημα είναι και προσωπικό.
6. Πολιτική βούληση για σύγκρουση με τη σίγουρη αντίδραση των πανίσχυρων οργανωμένων συμφερόντων της οικονομίας. Διεθνής συνεργασία, γιατί το ζήτημα είναι πλανητικό, παγκόσμιο, πανανθρώπινο και δεν λύνεται στα πλαίσια ενός έθνους. Αυστηρότατη οικολογική νομοθεσία ενάντια στην ρύπανση από τις βιομηχανίες και την ασυδοσία τους στην αναζήτηση κερδών.
7. Από τη νεαρή ηλικία – με την οικογένεια και το σχολείο να πρωτοστατούν ο άνθρωπος να εξοικειωθεί με τη φύση: εκδρομές, συμμετοχή σε δενδροφυτεύσεις, ημερίδες ενημέρωσης. Ενίσχυση της περιβαλλοντικής αγωγής για τη συμμετοχή των νέων στο οικολογικό κίνημα.
Η δημιουργία πολιτισμού πρέπει να γεφυρώνει οικολογικά τις υλικές και τις άλλες κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες.